آندومتریوز رحم، شایع ترین بیماری زنان

آندومتریوز رحم یکی از شایع ترین بیماری های زنان است. به طوری کلی 5 الی 10 درصد زنان در سراسر دنیا در دوره باروری خود به این بیماری دچار می شوند. در بیشتر موارد این عارضه با درد و خونریزی همراه است و اگر جدی گرفته نشود می تواند باعث ناباروری زن و سرطان رحم شود.

بافت مخاط رحم که آندومتر رحم نامیده می شود، داخلی ترین لایه بافتی رحم است و این لایه شامل غدد و مویرگ های خونی فراوان است. جایگاه رشد آندومتر معمولا در درون حفره رحم است تا رحم را برای تخمک گذاری آماده کند و در دوره قاعدگی این بافت دچار تغییرات می شود. تا زمانی که آندومتر در درون رحم قرار داشته باشد مشکلی ایجاد نمی کند و همه چیز درست است. اما زمانی که این بافت در قسمت های دیگر بدن مانند لگن تشکیل شود باعث ایجاد مشکلات لگنی و تخمدانی می شود. این بافت شبه آندومتر ایجاد شده در قسمت های دیگر بدن آندومتریوز نامیده می شود.

آندومتریوز رحم چیست؟

آندومتریوز یک اختلال است که در آن بافتی مشابه بافتی که پوشش داخلی رحم را تشکیل می دهد، در خارج از حفره رحم رشد می کند. لایه داخلی رحم شما آندومتر نامیده می شود. آندومتریوز رحم زمانی اتفاق می افتد که بافتی شبیه آندومتر روی تخمدان ها، لوله های فالوپ و بافت های پوشاننده لگن شما رشد می کند. گسترش بافت آندومتر در ناحیه لگن غیر معمول است، اما غیر ممکن نیست.

به ندرت ممکن است بافتی شبیه آندومتر فراتر از ناحیه ای که اندام های لگن در آن قرار دارند، پیدا شود. بافت آندومتر که در خارج از رحم رشد می کند به عنوان ایمپلنت آندومتر یا همان آندومتریوز رحم شناخته می شود. تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی بر بافت نامناسب آندومتر رحم تأثیر می گذارد و باعث التهاب و دردناک شدن ناحیه  مورد نظر می شود. این بدان معناست که بافت آندومتریوز رحم رشد کرده ، ضخیم شده و تجزیه می شود. با گذشت زمان ، بافت شکسته شده جایی برای رفتن ندارد و در لگن شما گرفتار می شود.

علل ایجاد آندومتریوز رحم چیست؟

در طول یک چرخه قاعدگی منظم ، بدن شما پوشش داخلی رحم را از بین می برد و بنابراین دیواره آندومتر دچار ریزش می شود. در این ریزش مویرگ های خونی موجود در دیواره آندومتر پاره می شوند و این ریزش به خون قاعدگی اجازه می دهد تا از طریق دهانه کوچک رحم، از طریق واژن از رحم خارج شود. علت دقیق آندومتریوز رحم مشخص نیست و نظریه های متعددی در مورد علت به وجود آمدن آن وجود دارد، اگرچه هیچ نظریه ای به طور علمی اثبات نشده است. برخی از این نظریه ها  در مورد آندومتریوز رحم عبارتند از:

• قاعدگی برگشتی یا پس رونده

قاعدگی برگشتی یکی از قدیمی ترین نظریه های موجود است. در این فرایند، خون قاعدگی حاوی سلول های آندومتر به جای خروج از بدن از راه واژن، از طریق لوله های فالوپ به داخل حفره لگن جریان می یابد. این سلول های آندومتر موجود در خون قاعدگی، به دیواره های لگن و سطوح اندام های لگن می چسبند، در آنجا رشد می کنند و در طول هر چرخه قاعدگی، این بافت ها در پاسخ به هورمون های چرخه به رشد، ضخیم شدن و خونریزی خود ادامه می دهند. در واقعا در بافت آندومتریوز رحم نیز قاعدگی رخ می دهد.

• دگرگونی سلول های صفاقی

در آنچه به عنوان “نظریه القایی” شناخته می شود، متخصصان معتقدند که هورمون ها یا عوامل ایمنی باعث تبدیل سلول های صفاقی(سلول هایی که در قسمت داخلی شکم شما قرار دارند) به سلول های شبه آندومتر می شوند.  محققان بر این باورند که اگر نواحی کوچکی از شکم شما به بافت آندومتر تبدیل شود ، ممکن است این وضعیت یعنی آندومتریوز رحم رخ دهد.

• تغییر سلول های جنینی

هورمون هایی مانند استروژن ممکن است باعث تبدیل سلول های جنینی( سلول هایی که در مراحل اولیه رشد هستند) به سلول هایی سلولی به سلول های بافت آندومتر شوند. پدیده آندومتریوز رحم ممکن است به این دلیل رخ دهد که سلول های شکم شما که از سلول های جنینی به وجود می آیند، می توانند شکل خود را تغییر داده و مانند سلول های آندومتر عمل کنند.

• ایجاد زخم و برش جراحی

پس از عمل جراحی، مانند هیسترکتومی( خلرج کردن رحم) یا سزارین ، سلول های آندومتر ممکن است به  همراه خون قاعدگی از طریق زخم حاصل از برش حراجی، به حفره لگن نشت کرده و به سطوح دیواره لگن متصل شوند.

• اختلال در سیستم ایمنی بدن

نظریه دیگری ادعا می کند که ممکن است به دلیل نقص سیستم ایمنی بدن باشد که سلول های بافت آندومتریوز را تخریب نمی کند.  اختلال سیستم ایمنی بدن، به این صورت است که باعث می شود سیستم ایمنی نتواند بافت شبه آندومتر یا همان آندومتریوز رحم را که در خارج از رحم رشد می کند، تشخیص داده و از بین ببرد.

• سیستم لنفاوی

نظریه دیگری که به نظریه مولرین معروف است. بیان می کند که ممکن است یکی از علل ایجاد آندومتریوز رحم  این باشد که سلول های آندومتر از طریق سیستم لنفاوی و به وسیله مایع لنفاوی، به خارج از رحم منتقل می شوند.

همچنین ایجاد عارضه آندومتریوز رحم می تواند به علت ژنتیک یا حتی سموم محیطی باشد.

علائم آندومتریوز رحم چیست؟

علائم آندومتریوز رحم متفاوت است. برخی از زنان علائم خفیفی را تجربه می کنند، اما برخی دیگر می توانند علائم متوسط ​​تا شدید داشته باشند. شدت درد شما نشان دهنده درجه یا مرحله بیماری نیست. شما ممکن است یک نوع خفیف از این بیماری داشته باشید اما دردناک باشد یا ممکن است نوع شدید آندومتریوز رحم را داشته باشید و ناراحتی و درد بسیار کمی داشته باشید.

همچنین ممکن است هیچ علامتی نداشته باشید. مهم است که به طور منظم معاینات زنان را انجام دهید، این به پزشک متخصص زنان اجازه می دهد تا تغییرات را تحت نظر داشته باشد. این امر به ویژه در صورت داشتن دو یا چند علامت، مهم است. تشخیص زودهنگام،  توسط پزشک، ممکن است منجر به مدیریت بهتر علائم آندومتریوز رحم شود.

علائم آندومتریوز رحم عبارتند از:

• درد و گرفتگی لگن شایع ترین علامت آندومتریوز رحم است.
• پریودهای بسیار دردناک، که این درد ممکن است با افزایش زمان افزایش یابد.
• درد در پایین شکم قبل و در طول قاعدگی
• گرفتگی عضلات یک یا دو هفته در دوران قاعدگی
• خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی بین دوره ها
• ناباروری. گاهی اوقات اندومتریوز رحم در افرادی که به دنبال درمان ناباروری هستند تشخیص داده می شود.
• درد بعد از مقاربت جنسی
• ناراحتی در حرکات روده
• کمردرد که ممکن است در هر زمان از چرخه قاعدگی رخ دهد.
• درد در هنگام دفع ادرار
• خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع به ویژه در دوران قاعدگی
• ایجاد چسبندگی در نواحی از لگن
• احتمال ایجاد زخم در لوله های فالوپ و لگن

توجه داشته باشید، آندومتریوز رحم گاهی اوقات با سایر شرایطی که می توانند باعث درد لگن شوند مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا کیست تخمدان اشتباه گرفته می شود. حتی ممکن است با سندرم روده تحریک پذیر (IBS) اشتباه شود، وضعیتی که باعث اسهال، یبوست و گرفتگی شکم می شود. IBS می تواند آندومتریوز رحم را همراهی کند، که این امر می تواند تشخیص آندومتریوز رحم را پیچیده کند.

آندومتریوز رحم معمولاً چندین سال پس از شروع قاعدگی ایجاد می شود. علائم و نشانه های آندومتریوز ممکن است با بارداری به طور موقت بهبود یافته و با یائسگی به طور کامل از بین بروند، مگر اینکه استروژن مصرف کنید.

چه عواملی ابتلا به آندومتریوز رحم را افزایش می دهد؟

عوامل متعددی شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آندومتریوز رحم قرار می دهند، مانند:

• شروع پریود در سنین پایین
• هرگز بچه دار نشدن
• یائسگی در سنین بالاتر
• دوره های قاعدگی کوتاه. به عنوان مثال، دوره های قاعدگی سنگین که بیش از هفت روز در چرخه قاعدگی کمتر از 27 روز
• داشتن سطح بالاتری از استروژن در بدن یا قرار گرفتن در معرض بیشتر استروژن با مصرف موادی مانند کافئین، الکل و عدم انجام فعالیت های ورزشی
• شاخص توده بدنی پایین
• یک یا چند تا از بستگان (مادر ، عمه یا خواهر) مبتلا به آندومتریوز رحم باشند.
• هرگونه بیماری که مانع از عبور خون از بدن در دوران قاعدگی شود.
• اختلالات دستگاه تناسلی

عوارض آندومتریوز رحم

عارضه اصلی آندومتریوز رحم اختلال در باروری است. تقریباً یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به آندومتریوز رحم در بارداری مشکل دارند. برای وقوع حاملگی، یک تخمک باید از تخمدان خارج شود و سپس در حین عبور از لوله فالوپ توسط یک سلول اسپرم بارور شود و به دیواره رحم متصل شود تا شروع به رشد کند.

آندومتریوز رحم ممکن است باعث انسداد لوله های فالوپ شود و از اتصال تخمک و اسپرم جلوگیری کند. اما به نظر می رسد که این وضعیت، باروری را با روش های کمتر مستقیم، مانند آسیب رساندن به اسپرم یا تخمک، تحت تأثیر قرار دهد.

با این وجود، بسیاری از افراد مبتلا به آندومتریوز رحم خفیف تا متوسط ​​می توانند باردار شوند و بارداری را به پایان برسانند. بعضی اوقات پزشکان به افراد مبتلا به آندومتریوز رحم توصیه می کنند بچه دار شدن را به تعویق نیندازند زیرا ممکن است با گذشت زمان وضعیت بدتر شود.

سرطان تخمدان در افرادی که مبتلا به آندومتریوز رحم هستند بیشتر از حد انتظار رخ می دهد. اما خطر کلی ابتلا به سرطان تخمدان در ابتدا کم است. برخی از مطالعات نشان می دهد که این عارضه خطر ابتلا به سرطان رحم را افزایش می دهد، اما هنوز هم احتمال آن نسبتاً کم است. اگرچه نادر است.

اما نوع دیگری از سرطان به نام آدنوکارسینوم مرتبط با آندومتریوز رحم است که می تواند بعداً در افرادی که آندومتریوز رحم داشته اند ایجاد شود. همچنین این عارضه باعث مشکلات روده ای و مثانه ای، کیست تخمدان و التهاب لگن می شود. همچنین بیماری های دیگری از جمله آلرژی، آسم، برخی از بیماری های خود ایمنی، خستگی مزمن و سرطان سینه با آندومتریوز رحم مرتبط اند.

روش های تشخیص آندومتریوز رحم

• معاینه لگن

پزشک به وسیله معاینه لگن، ساختار ارگان های داخل لگن را بررسی می کند که چیزی غیر طبیعی مانند کیست در دستگاه تناسلی، یا زخم های پشت رحمی در آن وجود نداشته باشد. اغلب به وسیله لمس، تشخیص آندومتریوز رحم ممکن نیست؛ مگر اینکه بافت آن به حالت کیست در آمده باشد.

• سونوگرافی

دو نوع سونوگرافی وجود دارد. سونوگرافی روی شکم و سونوگرافی دورن شکم. ممکن است برای  گرفتن بهترین تصویر از دستگاه تناسلی، نیاز به انجام هر دو نوع سونوگرافی باشد. یک سونوگرافی استاندارد آندومتریوز رحم را به طور قطع مشخص نمی کند اما می توان با این روش، کیست های مرتبط با آندومتریوز رحم را مشخص کرد.

• ام آر آی

در ام آر آی  با استفاده از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویر دارای جزئیات از ارگان‌ها و بافت‌های درون بدن ایجاد می شود.  برای برخی از بیماران که تصمیم درمانی آن ها جراحی است، ام آر آی باعث می شود که جراح اطلاعات با جزئیات درمورد محل و اندازه بافت‌های نابجای اندومتریوز رحم را به دست آورد.

درمان آندومتریوز رحم

قابل درک است که شما به دنبال تسکین سریع درد و سایر علائم آندومتریوز رحم هستید. این بیماری در صورت عدم درمان می تواند زندگی شما را مختل کند. در حقیقت آندومتریوز رحم درمانی ندارد، اما علائم آن قابل کنترل است. گزینه های پزشکی و جراحی برای کمک به کاهش علائم و مدیریت عوارض احتمالی در دسترس است.

پزشک شما ممکن است ابتدا درمان های محافظه کارانه را امتحان کند. در صورت عدم بهبود وضعیت شما، ممکن است جراحی را توصیه کند. به علت اینکه هرکس واکنش متفاوتی به گزینه های درمانی نشان می دهد، پزشک به شما کمک می کند تا بهترین و مناسب ترین مورد را پیدا کنید.

ممکن است بدست آوردن گزینه های تشخیص و درمان در مراحل اولیه بیماری خسته کننده باشد زیرا به دلیل مشکلات باروری، درد و ترس از این که هیچ تسکینی وجود ندارد، رسیدگی به این بیماری از نظر روانی دشوار است. می توانید با یافتن یک گروه حمایتی یا آموزش و تحقیق بیشتر در رابطه با آندومتریوز رحم، میزان ترس و استرس خود را کاهش دهید.

گزینه های درمانی آندومتریوز رحم شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد درد

می توانید داروهای ضد درد و التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا مسکن های قوی را با تجویز پزشک امتحان کنید. اما این داروها در همه موارد موثر نیستند.

• هورمون درمانی

در هورمون درمانی، مصرف هورمون های مکمل گاهی اوقات می تواند درد را تسکین داده و پیشرفت آندومتریوز رحم را متوقف کند. هورمون درمانی به بدن شما کمک می کند تا تغییرات ماهانه هورمونی را که باعث رشد بافت در هنگام تشکیل آندومتریوز رحم می شود تنظیم کند. اما این درمان دائمی نبوده و با قطع مصرف داروها دوباره علایم بیماری باز می گردد.

• استفاده از داروهای هورمونی ضد بارداری

داروهای هورمونی ضد بارداری شامل قرص ها، پچ ها و حلقه های واژینال کنترل بارداری هستند. این دارو ها باعث کنترل هورمون هایی می شوند که هر ماهه باعث تشکیل بافت آندومتریوز رحم می شوند.

این نوع درمان، در بعضی افراد سبب کاهش زمان دوره قاعدگی، کاهش خونریزی و کاهش یا قطع شدن درد شود. البته این داروها با عوارضی از جمله: تهوع، خونریزی های نامنظم، ایجاد درد در پستان ها و افزایش وزن همراه هستند.

• تزریق مدروکسی پروژسترون (دپو-پروورا)

مدروکسی پروژسترون (دپو-پروورا) نوعی دارو است که در توقف قاعدگی موثر است و از رشد بافت آندومتریوز رحم جلوگیری می کند. همچنین این دارو درد و سایر علایم آندومتریوز رحم را تسکین می دهد. این روش درمان ممکن است اولین انتخاب شما نباشد چرا که عوارضی مانند کاهش تولید بافت استخوانی، افزایش وزن و افزایش احتمال افسردگی را در برخی موارد به همراه دارد.

• استفاده از آگونیست ها و آنتاگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH)

زنان از آگونیست ها و آنتاگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) برای جلوگیری از تولید استروژن که باعث تحریک تخمدان می شود، استفاده می کنند. استروژن هورمونی است که عمدتا مسئول ایجاد ویژگی های جنسی زنان است. مسدود کردن تولید استروژن از قاعدگی جلوگیری می کند و یائسگی مصنوعی را ایجاد می کند.

درمان با Gn-RH عوارض جانبی مانند: خشکی واژن، خونریزی غیر معمول واژن، خستگی، تغییرات رفتاری و عصبی شدن، تغییر در تراکم توده استخوانی و گرگرفتگی را با خود به همراه دارد. مصرف همزمان دوزهای کوچک استروژن و پروژسترون می تواند به کاهش یا جلوگیری از علائم آندومتریوز رحم کمک کند.

• دانازول

دانازول یکی دیگر از داروهای مورد استفاده برای توقف قاعدگی و کاهش علائم آندومتریوز رحم است. در حین مصرف دانازول، بیماری ممکن است به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می تواند عوارض جانبی از جمله آکنه و هیرسوتیسم داشته باشد. هیرسوتیسم رشد غیر طبیعی مو در صورت و بدن شما است.

• جراحی محافظه کارانه

جراحی محافظه کارانه برای زنانی است که می خواهند باردار شوند یا درد شدیدی را تجربه می کنند و درمان هورمونی برای آنها موثر نیست. هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن یا از بین بردن رشد آندومتریوز رحم بدون آسیب رساندن به اندام های تولید مثل است.

• لاراسکوپی

لاپاراسکوپی، یک روش جراحی با حداقل تهاجم است که برای تجسم و تشخیص آندومتریوز رحم استفاده می شود. همچنین از آن برای برداشتن بافت آندومتریوز رحم استفاده می شود. جراح برش های کوچکی در شکم ایجاد می کند تا با عمل جراحی برآمدگی ها را برداشته یا آن ها را بسوزاند یا بخار کند. این روزها معمولاً از لیزر به عنوان راهی برای از بین بردن این بافت “بی محل” استفاده می شود.

• پروژستین

پروژستین، یک پروژسترون ساختگی است که خواصی مشابه پروژسترون دارد. پروژسترون برای مواردی مانند جلوگیری از حاملگی، اختلالات خونریزی غیرطبیعی رحمی هورمون تراپی جایگزین بکار می‌رود.

انواع مختلف قرص های پروژستین به همراه ابزار های داخل رحمی لوونورژسترل، ایمپلنت‌های ضد بارداری، آمپول‌های ضد بارداری، از قاعدگی نا بجا و رشد بافت آندومتریوم رحم جلوگیری می کند. از عوارض مصرف این قرض ها درد پستان ها، خونریزی نامنظم و بی موقع رحم، چاقی و افسردگی را نام برد.

• مهارکننده‌های آروماتاز

این دسته از داروها باعث کاهش رشد آندومتریوز رحم و کاهش تولید استروژن توسط تخمدان ها می شود. این داروها معمولا در کنار قرص های پروژستین یا داروهای ضد بارداری مورد استفاده قرار می گیرند.

• هیسترکتومی و اوفورکتومی

اگر وضعیت شما با سایر درمان ها بهبود نیابد، ممکن است هیسترکتومی کامل به عنوان آخرین راه حل توصیه شود. در طی هیسترکتومی کامل، جراح رحم و دهانه رحم را برمی دارد. آنها همچنین تخمدان ها را برمی دارند که به این فرایند اوفورکتومی می گویند. زیرا تخمدان ها استروژن می سازند و استروژن باعث رشد بافت آندومتریوز رحم می شود. علاوه بر این ، جراح ضایعات قابل مشاهده آندومتریوز رحم را برمی دارد.  انجام عمل هیسترکتومی باعث یائسگی زودرس، افزایش مشکلات قلبی و عروقی، مشکلات متابولیسمی شدید، مرگ زودرس و مختل شدن سلامتی بیمار شود.

هیسترکتومی معمولاً به عنوان روشی برای درمان آندومتریوز رحم در نظر گرفته نمی شود. توجه کنید که بعد از هیسترکتومی نمی توانید باردار شوید. اگر به فکر تشکیل خانواده هستید قبل از موافقت با جراحی حتما با همسرتان مشورت کنید.

داروها و روش های دیگری در حال مطالعه هستند که ممکن است علائم آندومتریوز رحم را بهبود بخشد و پیشرفت بیماری را کند کند.

برای تهیه و نگارش این مقاله از مطالب سایت های healthline  و MAYO CLINICا استفاده شده است.