آمارها نشان می دهد، از هر ده نوزاد، یک نفر آنها به صورت زودرس متولد می شود. علایم زایمان زودرس، در تعداد زیادی از مادران بروز پیدا می کند. اما می توان بسیاری از این علایم را کنترل نمود و زایمان سالمی داشت.
زایمان زودرس در اکثر موارد، عوارضی با خود به همراه دارد و هر چه زمان زایمان زود تر باشد، عوارض احتمالی آن بیشتر خواهد بود و علایم زایمان زودرس بیشتری با خود به همراه دارد. همین امر موجب نگرانی مادران باردار و زنانی که قصد بارداری دارد شده است. نگران نباشید با مراقب های پیش از بارداری و در زمان حاملگی و توجه به علایم زایمان زودرس، می توان تا حدود زیادی از زایمان زودرس جلوگیری کرد و علایم زایمان زودرس را کاهش داد.
ما در این مقاله، علایم زایمان زودرس، راه های پیشگیری از زایمان زودرس و عوارض این نوع زایمان را بر روی سلامتی نوزاد مورد بررسی قرار می دهیم.
معرفی زایمان زودرس برای درک بهتر علایم زایمان زودرس
زایمان زودرس به زایمانی گفته می شود که بیش از سه هفته قبل از زمان تعیین شده برای تولد نوزاد صورت بگیرد. به عبارت دیگر، زایمانی را زایمان زودرس می نامند که بین هفته 20 تا 37 بارداری و همراه با علایم زایمان زودرس رخ دهد.
زایمان های زودرس را بر اساس زمان وقع، به سه دسته تقسیم می کنند:
- زایمان زودرس در هفته های قبل از هفته 28 بارداری
- زایمان زودرس در هفته های 28 تا 32 بارداری
- زایمان زودرس در هفته 32 تا 37 بارداری
توجه کنید بر اساس زمان وقع زایمان زود رس، علایم زایمان زودرس نوزاد شما می تواند خفیف یا علایم زایمان زودرس واضح تر و شدید تری باشد. هر چه نوزاد بیشتر در شکم مادر باشد و مراحل رشد خود را در رحم کامل تر کند، احتمال بروز علایم زایمان زودرس کاهش می یابد.
عوامل موثر در بروز زایمان زودرس
برخی از نشانه هایی که احتمال رخ دادن زایمان زودرس را افزایش می دهند واحتمال بروز علایم زایمان زودرس را بیشتر می کنند عبارتند از:
- زایمان زودرس در بارداری های قبلی
- بارداری بیش از یک جنین( دوقلو یا چند قلو)
- مشکلاتی رحمی، دهانه رحم، جفت
- عفونت مخصوصا عفونت در ناحیه رحم و واژن
- بیمار هایی از جمله: فشار خون بالا، دیابت یا پرکاری تیروییدی
- تنش های استرس زا و اضطراب آور
- خون ریزی و لک بینی واژن
- وجود نقص جنینی
- بروز هیدروآمنیوس( افزایش مایع دور جنین)
- مسمومیت در دوران بارداری
- سن مادر( کمتر 18 یا یشتر 40 سال)
- بارداری توسط لقاح آزمایشگاهی
- جفت سر راهی
- کوتاهی دهانه رحم
- ژنتیک
- کم خونی در دوران بارداری
- خشونت خانگی یا اثبات ضربه به شکم
- انجام کارهای سخت و طاقت فرسا در دوران بارداری
قبل از اقدام به بارداری، ابتدا از موارد ذکر شده در بالا مطمئن شوید و در صورت دارا بودن هر یک از آنها در جهت رفع آن تلاش کنید. سپس اقدام به بارداری کنید؛ تا از سلامت نوزاد خود مطمین باشید. در صورت عدم انجام آزمایش های مورد نیاز پیش از بارداری، احتمال بروز علایم زایمان زودرس را افزایش می دهید.
علایم زایمان زودرس
برای جلوگیری از به دنیا آوردن نوزادتان قبل از موعد مقرر، باید علایم زایمان زودرس که هشدار دهنده هستند را بدانید. عملکرد زودتر و پیشگیرانه می تواند تفاوت بزرگی در روند و زمان زایمان ایجاد کند. در صورت مشاهده و بروز هر کدام از علایم زایمان زودرس نام برده شده به پزشک خود یا ماما مراجعه کنید.
- کمردرد شدید یکی از علائم زایمان زود رس
برخی افراد به طور عادی دارای عارضه کمر درد هستند که گاهی آن ها را اذیت می کند و گاهی راحت می گذارد. اما اگر در زمان بارداری به طور آنی دچار کمر درد شدید، به گونه ای که تا کنون سابقه نداشته، این را به عنوان یک نشانه هشدار دهنده از علایم زایمان زودرس در نظر گرفته و فورا به ماما مراجعه کنید.
- انقباضات مکرر رحمی( هر 10دقیقه یک بار)
با هر بار انقباض، انقباضات شدید تر و سریع تر می شود و درد در ناحیه رحم افزایش می یابد.
- گرفتگی عضلات شکم یا گرفتگی های قاعدگی
این درد ها می توانند با خروج باد از شکم یا اسهال همراه باشند.
- افزایش ترشحات واژن
- بروز علایم آنفولانزا مانند تهوع ،استفراغ یا اسهال
حتی در صورت مشاهده موارد خفیف هم به پزشک خود مراجعه کنید.
- افزایش درد و فشار در ناحیه لگن یا واژن
- خونریزی واژن
- نشت و پارگی کیسه آب
موارد نام شده همه از جزو علائم زایمان زود رس هشدار دهنده محسوب می شوند. بنابراین حتی در صورت مشاهده خفیف ترین نشانه ای، آن را جدی گرفته و به ماما یا در موارد ضروری تر به بیمارستان مراجعه کنید.
راهکار هایی برای تشخیص زایمان زود رس و علائم زایمان زود رس
با انجام یک سری آزمایشات و معاینات می توان تعیین کرد که آیا زایمان شما از نوع زود رس است یا خیر.
- معاینه لگنی
در این روش پزشک ضخامت رحم، اندازه و موقعیت جنین را تعیین می کند و همچنین ارزیابی می کند که آیا دهانه رحم، در صورت نشتی یا پاره شدن کیسه آب، باز شده است یا خیر.
- سونوگرافی
معاینه رحم با استفاده از دستگاه و به وسیله امواج صوتی برای سنجش اتقباضات رحمی و چکاب جنین
- انجام تست برای بررسی عفونت و فیرونکتین رحمی
فیرونکتین جنینی نوعی پروتئین است که توسط رحم ترشح می شود و مانند چسب عمل می کند و جنین را به دیواره داخلی رحم متصل می کند. از بین رفتن و عدم وجود این چسب از علایم زایمان زودرس است و می تواند به زایمان زودرس منجر شود.
اگر با انجام آزمایشات بالا، پزشک یا ماما تشخیص داد که شما دارای علائم زایمان زودرس هستید و احتمالا زایمان شما از نوع زودرس است؛ پزشک سعی می کند با راهکار های متفاوتی زمان بارداری را افزایش دهد و علائم زایمان زودرس را کاهش دهد. این راهکار ها عبارتند از:
- تجویز آنتی بیوتیک
- تجویز کورتیکواسترویید که منجر به رشد ریه های جنین می شود
- سرکلاژ دهانه رحم یا دوختن دهانه رحم
- تجویز توکولیتیک که باعث کنترل انقباضات رحمی می شود.
راه های پیشگیری از زایمان زودرس و کاهش علایم زایمان زودرس
در برخی موارد با رعایت کردن یک سری مراقبت ها و اجتناب از برخی مواد، می توان از زایمان زودرس جلوگیری کرد و علایم زایمان زودرس را کاهش داد.
-
ورزش راهی برای کاهش علایم زایمان زودرس
ورزشی را متناسب با شرایط دوران بارداری خود انتخاب و تنظیم کنید . در این مسیر می توانید از مربیان حرفه ای و با تجربه راهتمایی بخواهید تا برنامه را مطابق وضعیت جسمانی و بارداری شما تنظیم کرده و به شما ارایه کنند.
ورزش کردن در دوران بارداری فواید زیادی از جمله: تناسب اندام در دوران بارداری، افزایش شادابی و پیشگیری از افسردگی دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی، تقویت عضلات رحم و واژن، آمادگی بیشتر برای زایمان، افزایش گردش خون در بدن و اکسیژن رسانی بهتر به جنین می شود.
علاوه بر اینها ورزش کردن، به خصوص ورزش هایی مانند یوگا و پیلاتس نقش بسیار موثر و مستقیمی در کاهش علائم زایمان زود رس دارند.
-
سرماخوردگی عاملی خطرناک در بروز علایم زایمان زود رس
تمام تلاش خود را بکنید که سرما نخورید. زیرا زنان بارداری که دچار سرما خوردگی می شوند، علایم زایمان زود رس در آنها تشدید می شود. اگر سرما خوردید دچار اضطراب شدید نشوید. می توان با استراحت، خوردن غذاهای گرم و استراحت سرماخوردگی را پشت سر گذاشت.
-
به مصرف ویتامین ها توجه داشته باشید
یکی از عوامل اصلی که می تواند منجر به پدید آمدن علایم زایمان زودرس شود، کمبود ویتامین در بدن است. پزشک برای شما ویتامین های مورد نیاز را تجویز می کند. در مصرف آن ها کوتاهی نکنید تا از بروز علایم زایمان زودرس جلو گیری نمایید.
-
مواد مخدر مطلقا ممنوع
مواد مخدر علاوه بر تشدید علایم زایمان زودرس، باعث به وجود آمدن مشکلات سلامتی زیادی برای جنین می شود. پس بهتر است در قبال جنین خود مسئول باشید و تمام موارد لازم را برای سلامت او رعایت کنید.
-
تناسب اندام در دوران بارداری
در دوران بارداری با انجام ورزش های مناسب سعی کنید وزن مناسب خود در دوران بارداری برسید. وزن مناسب یکی از عوامل کاهش علایم زایمان زودرس است که زایمان را برای مادر آسان تر میکند.
-
کاهش علایم زایمان زود رس با نوشیدن آب
نوشیدن آب به اندازه کافی باعث هیدارته ماندن بدن در طول روز، سر حال بودن ، شفافیت پوست، کاهش علایم زایمان زودرس می شود. اگر نمی دانید که در طول روز چه میزان آب باید بنوشید به از پزشک تان کمک بگیرید.
-
بهداشت دهان را رعایت کنید.
محققین ارتباطی بین سلامت لثه ها و دندان ها با زایمان زودرس پیدا کرده اند. جالب است که یکی از عوامل که باعث کاهش علایم زایمان زودرس می شود، سلامت لثه ها است.
-
ادرار خود را نگه ندارید.
هر زمان نیاز به ادرار کردن داشتید حتما به دستشویی بروید و نگذارید به مثانه تان فشار وارد شود.پر بودن مثانه باعث وارد آمدن فشار به رحم می شود و می تواند علایم زایمان زودرس را تشدید کند.
-
استراحت کافی
از انجام مواردی که باعث خستگی بیش از حد و وارد شدن فشار به مادر و جنین می شود، کارهای سنگین و طاقت فرسا، بیداری بیش از حد و خواب کافی نداشتن پرهیز کنید. این موارد باعث بروز علایم زایمان زودرس می شوند
-
فاصله بین دوره های بارداری
اگر فاصله بین دو دوره بارداری کمتر از 6 ماه باشد، باعث بروز علایم زایمان زودرس و وقوع زایمان زودرس می شود. پزشکان فاصله 18 ماهه بین دو دوره بارداری را استاندارد می دادند.
-
رژیم غذایی
تغذیه سالم و دوری از غذاهای فراوری شده مانند سوسیس و کالباس و غذا های فست فودی و غذاهای پر چرب، مانع بروز علایم زایمان زودرس می شود. مصرف میوه، سبزیجات و مواد غذایی حاوی امگا3، ویتامین سی، کلسیم در پیشگیری از علایم زایمان زودرس موثر اند.
عوارض زایمان زودرس
در اثر بی توجهی به علایم زایمان زودرس، تعداد کمی از نوزادان نارس با عوارض زایمان زودرس روبه رو نمی شوند. زایمان زودرس می تواند مشکلات کوتاه مدت و بلند مدت برای سلامتی نوزاد ایجاد کند. به طور کلی، هر چه نوزاد زودتر متولد شود، تکامل رشدی آن کمتر بوده و احتمال عوارض زایمان زودرس بیشتر است.
برخی از مشکلات زایمان زود رس در بدو تولد ظاهر می شوند اما برخی پس از مدتی پدید می آیند. تعدادی از عوارض پس از زایمان زود رس عبارتند از:
-
مشکلات تنفسی
نوزاد نارس به دلیل عدم تکامل در رشد، دارای نارسایی دستگاه تنفسی می شوند. در این حالت ریه های آن ها فاقد سورفاکتانت( ماده ای که به ریه ها اجازه انبساط می دهد) است. بنابراین این نوزادان به سختی توانایی نفس کشیدن دارند
یکی دیگر از مشکلات تنفسی سندرم دیسترس تنفسی است که در این حالت ریه ها نمی توانند به طور طبیعی منبسط و منقبض شوند.
نوزادان نارس همچنین ممکن است دچار یک اختلال ریوی به نام دیسپلازی برونکوپولمونری شوند. علاوه بر این ، برخی از نوزادان نارس ممکن است در تنفس خود مکث های طولانی مدت داشته باشند که به آن آپنه می گویند.
-
مشکلات قلبی
شایع ترین مشکلات قلبی که در اثر بی توجهی به علایم زایمان زودرس در دوران بارداری نوزادان نارس با آن روبرو هستند عبارتند از: مجرای شریانی (PDA) و فشار خون پایین (افت فشار خون).
PDA یک سوراخ مداوم بین آئورت و شریان ریوی است. در حالی که این نقص قلبی اغلب به خودی خود بسته می شود، اما اگر درمان نشود می تواند منجر به نارسایی قلبی و سایر عوارض شود.
فشار خون پایین ممکن است نیاز به تعدیل مایعات داخل رگ ها، داروها و گاهی تزریق خون داشته باشد.
-
مشکلات مغزی
هرچه علایم زایمان زودرس شدید تر باشد و نوزاد زودتر متولد شود ، خطر خونریزی در مغز بیشتر می شود که به خونریزی داخل بطنی معروف است. اکثر خونریزی ها خفیف هستند و با تاثیر کوتاه مدت کمی برطرف می شوند. اما برخی از نوزادان ممکن است خونریزی مغزی بزرگتری داشته باشند که باعث آسیب دایمی مغزی آنها پس از تولد از طریق زایمان زود رس می شود.
-
مشکل کنترل دما از عوارض بی توجهی به علایم زایمان زودرس
نوزادان نارس می توانند به سرعت گرمای بدن خود را از دست بدهند. آن ها چربی ذخیره شده بدن نوزادان کامل را ندارند و نمی توانند گرمای کافی برای مقابله با آنچه در سطح بدن آن ها از بین رفته است تولید کنند. اگر دمای بدن بیش از حد پایین بیاید، ممکن است هیپوترمی ( پدیده ای که دمای بدن به زیر 35 درجه سانتی گراد برسد) ایجاد شود. هیپوترمی در نوزاد نارس می تواند منجر به مشکلات تنفسی و کاهش سطح قند خون شود.
همچنین، نوزادی بدون توجه به علائم زایمان زود رس متولد شده، ممکن است تمام انرژی دریافت شده از تغذیه را فقط برای گرم نگه داشتن خود مصرف کند. بنابراین نوزادان نارس نیاز به گرمای اضافی که به وسیله دستگاه تامین می شود، دارند.تا زمانی که بزرگتر شوند و بتوانند دمای بدن را بدون کمک حفظ کنند.
-
مشکلات گوارشی
نوزادان نارس، به احتمال زیاد دارای سیستم گوارشی تکامل نیافته اند که منجر به عوارضی مانند: انتروکولیت نکروزان (NEC) می شود. این وضعیت جدی، که در آن سلول های دیواره روده آسیب می بینند. انتروکولیت نکروزان (NEC) از عوارض زایمان زودرس است که مدتی پس از تولد در نوزادان نارس و با شروع تغذیه رخ می دهد. بنابراین نوزادانی که فقط شیر مادر دریافت می کنند در معرض خطر بسیار کمتری برای ایجاد NEC هستند.
-
مشکلات خونی
نوزادانی که بدون توجه به علایم زایمان زودرس متولد شده اند، بیشتر از بقیه نوزادان در معرض مشکلات خونی مانند کم خونی و زردی هستند.
کم خونی یک بیماری شایع است که در آن بدن به اندازه کافی گلبول قرمز ندارد. در حالی که همه نوزادان در ماه های اول زندگی با کاهش آهسته تعداد گلبول های قرمز خون مواجه می شوند. احتمال این کاهش در نوزادان حاصل زایمان طبیعی بیشتر است.
زردی نوزاد، ایجاد رنگ زرد در پوست و چشم نوزاد است که دلیل وقوع آن این است که بیلی روبین اضافی( یک ماده زرد رنگ) به دلیل مسدود شدن مجرای صفراوی به جای تجمع در صفرا، در خون نوزاد تجمع یافته است. بروز زردی در نوزادان نارس شایع تر است.
-
مشکلات متابولیسم
نوزادانی که بدون توجه به علایم زایمان زودرس متولد شده اند، اغلب از نظر متابولیسمی مشکل دارند.برخی از نوزادان نارس ممکن است سطح غیر طبیعی قند خون (هیپوگلیسمی) را دارا هستند. زیرا نوزادان نارس معمولاً ذخیره گلوکز کوچکتری نسبت به نوزادان کامل دارند. نوزادان نارس، همچنین در تبدیل گلوکز ذخیره شده خود به اشکال فعال و قابل استفاده بیشتر گلوکز با مشکل بیشتری روبرو هستند.
-
مشکلات سیستم ایمنی
سیستم ایمنی بدن توسعه نیافته در نوزادان نارس، می تواند منجر به خطر بیشتر عفونت شود. عفونت در نوزاد نارس می تواند به سرعت به جریان خون سرایت کند و باعث عفونت های خونی شود ، عفونتی که به جریان خون سرایت می کند و این بسیار خطرناک و مرگ آور است تا که ممکن است مجبور به عوض کردن خون نوزاد برای حفظ جان او شوند.
-
فلج مغزی
فلج مغزی نوعی اختلال در حرکت، لحن یا وضعیت عضلانی است که می تواند در اثر عفونت، جریان خون ناکافی یا آسیب به مغز در حال رشد نوزاد در اوایل دوران بارداری یا زمانی که کودک هنوز جوان و نابالغ است ایجاد شود.
-
اختلال در یادگیری
نوزادانی که بدون توجه به علایم زایمان زودرس متولد شده اند، به احتمال زیاد در مراحل مختلف رشد از کودکانی که به صورت معمول و به موقع متولد شده اند، عقب می مانند. در سن مدرسه ، کودکانی که زودتر از موعد به دنیا می آیند ممکن است دارای اختلالات یادگیری باشند.
-
مشکلات بینایی
به دنیا آوردن نوزاد قبل از زمان مقرر ممکن است باعث شود نوزاد، دچار رتینوپاتی شود. بیماری که هنگام تورم و رشد بیش از حد عروق خونی در لایه حساس به نور اعصاب در پشت چشم (شبکیه چشم) رخ می دهد. گاهی عروق غیرطبیعی شبکیه به تدریج شبکیه را زخم می کنند و آن را از موقعیت خارج می کنند.
-
مشکلات شنوایی
نوزادانی که بدون توجه به علایم زایمان زودرس متولد شده اند، در معرض خطر کم شنوایی هستند. همه نوزادان قبل ترخیص از بیمارستان، شنوایی شان بررسی می شود.
-
مشکلات دندانی
نوزادانی که بدون توجه به علایم زایمان زودرس متولد شده اند، در معرض افزایش مشکلات دندانی مانند تاخیر رویش دندان، تغییر رنگ دندان ها و تراز شدن نامناسب دندان ها هستند.
-
مشکلات رفتاری و روانی
کودکانی که بدون توجه به علائم زایمان زود رس متولد شده اند، بیشتر از نوزادان کامل ممکن است از مشکلات رفتاری یا روانی خاصی و همچنین تاخیر در رشد برخوردار باشند.
همچنین دقت داشته باشید احتمال بروز عفونت ها ، آسم، مشکلات تغذیه و سندروم مرگ ناگهانی(SIDS) در نوزادانی که بدون توجه به علایم زایمان زودرس متولد شده اند، نسبت به نوزادان حاصل زایمان طبیعی بیشتر است.
امیدواریم با راهنمایی این مقاله و راهکار های ارائه شده برای کاهش علایم زایمان زودرس، بیشتر به تاثیر این موارد روی سلامت خود و نوزادتان توجه داشته باشید.
برای تهیه و نگارش این مقاله از مطالب سایت هایWebMD و MAYO CLINIC استفاده شده است.